Không biết cuộc tranh cãi quả dứa, quả thơm và quả khóm khác nhau hay giống nhau như thế nào đã khép lại hay chưa nhưng chắc chắn “chúng” không phải giống cây bản địa của Việt Nam. Trên hành trình tìm hiểu con đường quả dứa du nhập vào Việt Nam. Tôi thu thập được bài báo “La Piña (Quả Dứa)”của học giả Patricia Magaña Rueda trên tạp chí khoa học của đại học UNAM (Universidad Nacional Autónoma de México) xuất bản năm 1987, quả dứa có cuộc du hành rời khỏi nơi “chôn nhau cắt rốn” như thế này:
“Lịch sử của trái dứa được bắt đầu vào năm 1493, khi mà nhà thám hiểm người Ý Cristóbal Colón (Christopher Columbus, những người học tiếng Anh hay quen với tên này. Nhưng người dịch muốn giữ nguyên tên như các tài liệu tiếng Tây Ban Nha đang tham khảo) trên hành trình thám hiểm lần thứ hai đến Thế Giới Mới (châu Mỹ), ông đã khám phá ra loài cây mọc ở đảo Guadalupe. Đó là thời kỳ khai phá không những có ý nghĩa tìm ra con đường thương mại mới hay kim loại quý, mà còn khám phá ra nhiều loại sản phẩm có giá trị, trong đó thực vật. Và quả dứa không ngoại lệ, nó được đưa về trồng ở quần đảo Tây Ấn của vùng Caribe (los indios caribes), để rồi được đặt tên Guaraní của “anana”. Nó ngon đến mức Colón quyết định đem về dâng lên nữ hoàng Isabel.
Hình dáng quả dứa được vẽ lần đầu tiên trên thế giới bởi nhà thực vật học Gonzalo Fernández de Oviedo trong cuốn sách Lịch Sử Chung Và Thiên Nhiên Của Quần Đảo Tây Ấn (Historia general y natural de las Indias) năm 1535. Nhưng 200 năm sau đó mới có bản mô tả lý thuyết đầy đủ hơn về nó. (Người dịch xin nói thêm bên lề bài báo này rằng khi viết sách, Oviedo khi đó đã có mô tả nhưng ông chỉ ví quả dứa có hình dáng như quả của cây thông và phía đầu quả lại giống cây Atiso).
Cây dứa nhanh chóng được mở rộng quy mô trồng ở các vùng nhiệt đới trên thế giới. Năm 1549 nó được trồng ở Ấn Độ và đến năm 1700, nó được giới thiệu ở nước Anh. Khi trái dứa đầu tiên được thu hoạch ở đó và được dâng lên vua Carlos, nó được trân trọng đến mức được vẽ thành một bức tranh mà hiện giờ vẫn đang được trưng bày ở thủ đô London. Năm 1730, thứ quả được tìm thấy ở ¨khu vườn chứa tất cả sự tò mò¨ ấy được sự đồng ý của một thành viên Hiệp Hội Làm Vườn nước Anh, cuốn sách Các Cách Trồng Dứa Khác Nhau (Los modos distintos de cultivar la piña) được xuất bản ở London năm 1822.
Các bằng chứng cho thấy những cây dứa của thế kỷ 13 đã được thuần hoá rồi và nơi trồng của nó có từ trước khi Colón tìm ra châu Mỹ. Bởi thời điểm Colón đến las Antillas, Colón đã lựa chọn loài cây mãnh mẽ như loài cây Ananas hoang dại tìm thấy ở rừng Nam Mỹ. Cách canh tác lần đầu cũng không hạt như bây giờ, phải cắt phần đầu quả để trồng mới.
Ananas comosus (L.) Merril (tên khoa học của quả dứa) được hiểu rằng nó là giống cây lai tự nhiên. Thuật ngữ “comosus” ám chỉ đỉnh nhọn của lá. Trong trường hợp này, nó miêu tả các chiếc lá xếp xoáy như hình bông hoa hồng nhỏ trên đầu quả, là vật thu nhỏ của cây mẹ và có thể cắt ra để trồng thành cây mới.”
